«Հայերե՞ն եք երգում, հայկական պարե՞ր եք պարում, դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել, որ դեռ կա՞ք»

Ապրիլին մեծ էկրան կբարձրանա Արթուր Սուքիասյանի «Մեր Ատլանտիդան» վավերագրական ֆիլմը: «Մեր Ատլանտիդան» ստեղծվել է Հայ-թուրքական կինոպլատֆորմի, «Ոսկե ծիրան» փառատոնի, Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի, «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի և Ֆրանսիայի կինոկենտրոնի աջակցությամբ: Մասնակցել է միջազգային կինոփառատոների, ցուցադրվել Լեհաստանում, Չեխիայում, Շվեյցարիայում, Անգլիայում, Թուրքիայում, Գերմանիայում և այլուր: Տորոնտոյի կինոփառատոնում արժանացել է «Լավագույն վավերագրական ֆիլմ» և «Հանդիսատեսի համակրանք» մրցանակների:

«Մեր Ատլանտիդան» Պոլսում 1960-ականներին կառուցված «Քամփ Արմեն» ճամբարի մասին է: Գեդիկփաշայի հայ բողոքական եկեղեցու պատվելի Հրանտ Գյուզելյանի ղեկավարությամբ ճամբարը օթևան է դարձել Արևմտյան Հայաստանի տարբեր տարածքների 1500 հայ որբ ու աղքատ երեխաների համար: Ցեղասպանությունից փրկվածների ժառանգներն այստեղ սովորել են խոսել հայերեն, պահպանել իրենց ինքնությունն ու մշակույթը: Ակտիվորեն մասնակցել են նաև ճամբարի կառուցման աշխատանքներին: Թուրքական իշխանությունները 1981-ին Հրանտ Գյուզելյանին ձերբակալել են` մեղադրելով ճամբարում ահաբեկիչներ պատրաստելու մեջ: 1983-ին խլել են ճամբարը: 2015-ին Պոլսում բնակվող հայ երիտասարդների ու համախոհների ջանքերով, երկար պայքարից հետո ճամբարը վերադարձվել է հայկական համայնքին:
«Քամփ Արմեն» ճամբարի մասին պատմող ֆիլմի նախագիծը 2013-ին Հայաստան-Թուրքիա կինոպլատֆորմում արժանացել է առաջին մրցանակի: Նկարահանվել է 2014-ին: Մեկ տարի անց ճամբարը վերադարձվել է հայկական համայնքին: Մեր՝ «Կարելի՞ է ասել, որ «Մեր Ատլանտիդան» նույնպես նպաստել է խնդրի լուծմանը» հարցին ի պատասխան ֆիլմի ռեժիսոր, համապրոդյուսեր ԱՐԹՈՒՐ ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆՆ ասաց, որ ֆիլմը ներկայացվել է Ստամբուլի 14-րդ անկախ կինոյի միջազգային կինոփառատոնում` արժանանալով հետաքրքիր արձագանքների: Թե որքանո՞վ է նպաստել խնդրի լուծմանը, դժվարանում է ասել: Բայց նկատում է, որ ընդհանուր առմամբ, կինոն մեծ ազդեցություն ունի մարդու գիտակցության վրա ու շատ բան կարող է փոխել սոցիալական, մշակութային և այլ ոլորտներում:
Ֆիլմի հայաստանյան պրեմիերան կայացել է «Ոսկե ծիրան» փառատոնի շրջանակում, այնուհետև ցուցադրվել է ՆՓԱԿ-ում: «Քանի որ համապրոդյուսեր եմ, ինքս կփորձեմ «Մոսկվա» կինոթատրոնի տնօրենության հետ ընդհանուր հայտարարի գալ ու ապրիլին ցուցադրություն կազմակերպել թեկուզ փոքր դահլիճում»,- ասաց Արթուր Սուքիասյանը:
Կինոթատրոններում ֆիլմը ներկայացնելու կարիք թերևս կա:
Հրանտ Գյուզելյանի, «Քամփ Արմեն» ճամբարի մասին Հայաստանում քչերը գիտեն: ««Մեր Ատլանտիդան» յուրատեսակ ճամփորդություն է ճամբարի անցյալի և ներկայի միջև ու ցույց է տալիս` ինչպես երեք տասնամյակ անց ճամբարի սաները փորձում են չկորցնել դրա մասին իրենց հիշողությունները: Ֆիլմում նաև Պոլսի այսօրվա կյանքն է վերհանված: Շատերը չգիտեն՝ ովքեր են պոլսահայերը, ինչ խնդիրներ ունեն, ինչպես են ապրում, ցեղասպանությունից 100 տարի անց հոգեբանական, սոցիալական, մշակութային ինչպիսի պատնեշների են հանդիպում Թուրքիայում: Ֆիլմի նկարահանումից հետո մտածում էի` մարդը կարո՞ղ է երկու հայրենիք ունենալ: Նրանք ապրում են Թուրքիայում, այդ երկրի քաղաքացիներն են, միաժամանակ հետևում են հայաստանյան անցուդարձին, ապրում են ու մտահոգվում հայրենիքում տեղի ունեցող իրադարձություններով: Մինչ նկարահանումը փորձեցի պարզել՝ ունե՞նք նոր շրջանի ֆիլմեր պոլսահայերի մասին, բայց որևէ կինոանդրադարձ չգտա»:
«Մեր Ատլանտիդայի» արտերկրյա շրջագայությունները շարունակվելու են:

Ի՞նչ կարող է ասել այն դրսի հանդիսատեսին: Ինչպե՞ս են ընկալվում օտարերկրացիների շրջանում հայ որբերի կառուցած ճամբարի պատմությունը և պոլսահայերի բարձրացրած խնդիրները: Մեր այս հարցերին ի պատասխան ռեժիսորն ասաց, որ արձագանքները տարբեր են, շատերը գիտեն ցեղասպանության մասին, մի մասի համար էլ անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ, ասենք, պետք է անպայման հայը հայի հետ ամուսնանա, ինչո՞ւ է թուրքի հետ ամուսնությունը համարվում սպիտակ եղեռն: Ֆիլմը տալիս է այդ հարցերի պատասխանը, բայց ռեժիսորը չի բացառում, որ եթե անձնական կամ որևէ հեռավոր կապ չունես այս թեմայի հետ, առաջին հայացքից դժվար է հասկանալ բոլոր նրբերանգները: «Հրանտ Գյուզելյանի հուշերում կարևոր մի դրվագ կա. երբ թուրքական իշխանությունները ձերբակալում են Հրանտ Գյուզելյանին, հարցնում են` հայերե՞ն եք երգում, հայկական պարե՞ր եք պարում ճամբարում, դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել, որ դեռ կա՞ք: Այսօր ճամբարը շրջապատված է թուրք մեծահարուստների կալվածքներով ու լքված, խեղճ, ծեր կնոջ տպավորություն է թողնում: Բայց ճամբարի նախկին սաները ամեն տարի ապրիլին հավաքվում են այստեղ, ասես դրանով իրենց հարևաններին ուզում են ասել, որ կանք, չենք մոռացել մեր ճամբարն ու մեր պատմությունը»:
Ռեժիսորը տեղեկացրեց, որ «Գեդիկփաշայի ավետարանական եկեղեցու», «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի և մի քանի այլ ընկերությունների համատեղ գործունեությամբ «Քամփ Արմենը» վերածվելու է միջազգային ճամբարի: Այստեղ ուսանելու են հայ և տարբեր ազգերի երեխաներ: Վերադառնալով «Մեր Ատլանտիդային»՝ ասաց, որ ֆիլմի հերոսները խոսում են ցեղասպանության, ճամբարի ստեղծման պատմության մասին, բայց ֆիլմը նկարահանված է ներկա ժամանակով, ֆիլմը մեր օրերի մասին է:
«Թուրքիայում 60-70 հազար հայություն կա, և 5 ու կես միլիոն կրոնափոխ: Նրանց մեծ մասը վախենում է և չի ընդունում, որ իրենց ծնողները կրոնափոխ հայեր են, մի մասն էլ ուզում է քրիստոնյա դառնալ ու ապրել քրիստոնյայի պես»,- ասում է ֆիլմի հերոսներից Կարապետը: Նման թվեր շահարկել խորհուրդ չի տրվում: Հետաքրքրվեցի` մասնագետների հետ խորհրդակցե՞լ են ֆիլմեր նկարահանելիս` չվնասելու համար Թուրքիայի հայությանը և հենց ֆիլմի հերոսներին:
Արթուր Սուքիասյանն ասաց, որ մինչ նկարահանման աշխատանքներն սկսելը նախապատրաստական փուլ են անցել, հանդիպումներ են ունեցել «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի, ֆիլմի հերոսների հետ, փորձելով հասկանալ՝ պատրա՞ստ են նրանք բացեիբաց խոսելու, և Թուրքիայում ֆիլմի ցուցադրությունից հետո ի՞նչ հետևանքներ կարող են լինել. «Բայց մեր հերոսները հասկանում են և՛ վտանգը, և՛ վերոնշյալ հարցերը բարձրացնելու կարևորությունը: Ժամանակները փոխվել են, պոլսահայ համայնքը վերափոխվելու, միավորվելու կարիք ունի: Թուրքիայում են ապրում, բայց ինչքան կարող են լռել, չխոսել շատ ու շատ խնդիրների մասին: Հայկական մշակութային շատ շինություններ բանտարկված են թուրքական կառավարության կողմից: Ճամբարն այդ օրինակներից մեկն էր: Եվ ֆիլմի հերոսը՝ Կարապետը, նկատում է, որ եթե Պոլսում հայերը համախմբվեին, շատ օրենքներ կարող էին փոխել»:
Կինոդիտողին կհետաքրքրի նաև` ինչո՞ւ է ֆիլմը վերնագրված «Մեր Ատլանտիդան»: Հրանտ Դինքը և նրա կինը` Ռաքել Դինքը, եղել են Պոլսի ճամբարի սաներից։ «Մեր Ատլանտիդան» վերցված է Հրանտ Դինքի հոդվածից, որտեղ հոդվածագիրն անդրադարձել է Պոլսի հայկական ճամբարին: Ի դեպ, երբ Հրանտ Գյուզելյանին ձերբակալել են, Հրանտ Դինքն է ստանձնել ճամբարի խնամակալությունը, մինչև որ թուրքական իշխանությունները խլել են այն: Ֆիլմում հետաքրքիր դրվագ կա. Հրանտ Գյուզելյանն իր կյանքի վերջում ասում է, որ ճամբարի վերադարձը երազի պես է: Նրա համար դա երազ է մնում: Սա մի տեսակ զուգորդվում է հողերի վերադարձի հետ: Այս դիտարկմանն ի պատասխան ռեժիսորը նկատեց, որ նոր սերունդը հավատաց ճամբարը վերադարձնելու երազին ու կարողացավ իրականացնել այն: Նույնը կարելի է ասել հողերի վերադարձի առումով: Աշխարհաքաղաքական զարգացումներն այնպիսին են, որ ամեն ինչ հնարավոր է:
Հետաքրքրվեցի նաև` ֆիլմի դրվագները, հերոսներից մեկի ճակատագիրը կարո՞ղ են դառնալ գեղարվեստական ֆիլմի սյուժե: «Ես վավերագրական ֆիլմեր եմ նկարահանում: Գուցե տարիներ հետո գնամ Պոլիս ու այս մարդկանց փորձեմ գտնել, նկարահանել` ուրիշ խնդիրներ բարձրացնելով»,- պատասխանեց ռեժիսորը: «Ֆիլմում ակնհայտ է Թուրքիայի ներկայիս քաղաքականությունը դատապարտող ենթատեքստը» դիտարկմանն անդրադառնալով` ասաց, որ չի մտածել դրա մասին, փորձել է որպես ռեժիսոր անկախ ու ազատ լինել` նկարահանել ինչպես զգում է:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Տեսանյութ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ